Комікс як сродак фарміравання медыяінфармацыйнай пісьменнасці ў навучанні гісторыі
Стогадовая вайна (1337-1453). Сусветная гісторыя, VI клас
2. Вывучэнне міфаў, легенд, крылатых выразаў.
Пасля вывучэння тэмы “Дзяржава Аляксандра Македонскага” (§ 11 вучэбнага дапаможніка, сусветная гісторыя, V клас) у якасці дамашняга задання вучням было прапанавана намаляваць комікс на крылаты выраз “Гордзіеў вузел”, “ажывіць” яго персанажа – Аляксандра Македонскага. Для прадуктыўнага выканання такога задання вучням раздаецца памятка па складанні комікса і адпаведнае заданне. На наступным уроку яны прадстаўляюць свае работы, на аснове іх сюжэтаў пераказваюць гісторыю стварэння крылатага выразу “гордзіеў вузел”, аднакласнікамі ацэньваецца выкананая работа. Гэта спрыяе разуменню вучнямі вучэбнай інфармацыі, фарміруе ўвагу, на першы погляд, да другарадных фактаў, развівае дробную маторыку і вобразную памяць.
На шляху да дзяржавы: Што такое веча. Гісторыя Беларусі, VI клас
Пытанні:
- Што такое веча?
- Хто збіраўся на веча?
- Якія пытанні вырашаліся на вечы?
- Чаму веча з цягам часу перастала збірацца?
- Што з’яўляецца прататыпам веча ў сучаснасці? Чаму вы так лічыце?
4. Вывучэнне біяграфій гістарычных дзеячаў, мастакоў, пісьменнікаў, навукоўцаў і інш.
На аснове коміксаў можна вывучаць і біяграфіі гістарычных асоб. Вучням загадзя прапануецца скласці комікс на аснове матэрыялу вучэбнага дапаможніка і дадатковых крыніц. Такая дзейнасць стымулюе пазнавальны інтарэс вучняў, фарміруе інфармацыйную кампетэнтнасць, уменне сцісла прадстаўляць факты ў форме дыялогу. Так, для складання комікса пра беларускага асветніка XVI ст. Сымона Буднага (§ 13 вучэбнага дапаможніка, гісторыя Беларусі, VІ клас) два вучні атрымалі гатовы шаблон комікса, у які ім у форме дыялогу неабходна было запісаць звесткі пра дзейнасць Сымона Буднага і прадставіць аднакласнікам.
Тыя, у сваю чаргу, павінны былі разгледзець комікс і адказаць на пытанні да яго.
- Складанне і агучванне інтэрв’ю.
Пры складанні коміксаў на ўроках гісторыі шырока ўжываецца інтэрв’ю. Складанне і агучванне інтэрв’ю садзейнічае павышэнню вобразнасці вуснага апавядання і фарміруе пачуццё эмпатыі. Мною практыкуецца складанне інтэрв’ю пры вывучэнні пытанняў культуры. Так пры вывучэнні тэмы “Беларускія літаратура і тэатр у 1860-х гг. – пачатку ХХ ст.” (гісторыя Беларусі, VІІІ клас), п. “Развіццё беларускай літаратуры” (§ 25 вучэбнага дапаможніка) вучні дзеляцца на пяць груп і працуюць з біяграфіямі: Францішка Багушэвіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, Ігната Буйніцкага. Групы атрымоўваюць незапоўненыя лісты комікса, дадатковы матэрыял пра пісьменнікаў. Кожнай групе неабходна прачытаць адпаведны матэрыял у вучэбным дапаможніку, дадатковы матэрыял, уявіць сябе журналістамі і на аснове атрыманай інфармацыі скласці інтэрв’ю, аформіць яго ў форме комікса, прэзентаваць сваю работу. Пасля ўдзельнікі іншых груп задаюць пытанні на ўдакладненне.
6. Вывучэнне гістарычных дакументаў.
Вельмі шмат для вывучэння ў падручніках гісторыі сустракаецца гістарычных дакументаў. Таму цікавей, канечне, іх разабраць, калі яны прапісаны ў форме комікса.
Пытанні:
- Паміж кім падпісаны дадзены дагавор?
- Якімі краінамі кіравалі дадзеныя асобы?
- Што вам вядома пра іх праўленне?
- У сувязі з якімі падзеямі быў падпісаны дадзены дагавор?
- Што згодна з дагаворам павінен быў выконваць кожны правіцель?
- Што павінен зрабіць хецкі цар, калі прыйдзе вораг супраць Егіпта?
- Чаму падобныя дагаворы ў гісторыі дзяржаў атрымалі назву “мірных”?
7. На ўроках абагульнення.
На ўроку абагульнення па раздзеле “Старажытны Егіпет” (сусветная гісторыя, V клас) з мэтай выяўлення ведання вучнямі факталагічнага матэрыялу вучням прапаноўваецца прачытаць дыялог паміж персанажамі і пасля па ланцужку агучыць прапушчаныя гістарычныя факты. Гэта садзейнічае паўтарэнню вучнямі засвоенага матэрыялу.
Ахейская Грэцыя: міф “Аб пачатку Траянскай вайны”, V клас
9. Для ўстанаўлення правільнага ходу гістарычных падзей.
Адным з дзейсных відаў заданняў, які можна выкарыстоўваць пры рабоце з коміксам на ўроку гісторыі, з’яўляюцца заданні на ўстанаўленне правільнага ходу гістарычных падзей. У дадзеным выпадку комікс дазваляе развіваць агульнанавучальныя ўменні – лагічна структураваць веды, сінтэзаваць іх. Напрыклад, пасля вывучэння тэмы “Вялікая вайна" і Грунвальдская бітва” (§ 8 вучэбнага дапаможніка, гісторыя Беларусі, VI клас) вучням прапаноўваецца разгледзець ілюстрацыі, прачытаць пра што распавядаюць удзельнікі падзей, пасля лагічна выбудаваць сюжэт комікса і выканаць заданні.
Пытанні і заданні:
1. Расстаўце малюнкі ў правільнай храналагічнай паслядоўнасці.
2. Пра якія падзеі вядзецца гаворка ў коміксе?
2. Ці пазналі вы персанажаў комікса? Чаму вы так думаеце? Калі гэта рэальныя фігуры – назавіце іх.
3. Што ў коміксе адпавядае рэальным фактам? Што з’яўляецца выдумкай? Чаму вы так лічыце?
4. Якія сімвалы, дэталі вы заўважылі ў коміксе? Каму яны маглі належаць? Пра што яны сведчаць?
5. Назавіце прычыны Вялікай вайны?
6. Што паслужыла повадам да вайны?
7. Удзельнікі вайны.
8. Чым у гісторыі вядома Грунвальдская бітва?
9. Калі б у вас была магчымасць стаць аўтарам праекта помніка ў гонар Грунвальдскай бітвы, то якой гістарычнай асобе вы яго прысвяцілі, і ў якім месцы паставілі.
10. Праверка дамашняга задання, этап першаснага замацавання ведаў.
Выкарыстанне коміксаў значна актывізуе інтэлектуальную актыўнасць школьнікаў. Пры гэтым акцэнт у пазнавальным працэсе пераносіцца з пасіўнага на актыўнае ўспрыманне навучальнага матэрыялу. Вынікам работы навучэнцаў над коміксамі становяцца створаныя і замацаваныя ў свядомасці навучэнцаў гістарычныя вобразы, якія можна аднесці да аднаго з відаў творчага ўяўлення. Так праверка дамашняга задання праходзіць нашмат цікавей, калі заданні запісаць у комікс. Выбар і форма заданняў могуць быць разнастайныя.
Заданне: Запоўніце пропускі ў тэксце, выпраўце гістарычныя памылкі.
Першыя крокі чалавека сучаснага віда. Сусветная гісторыя, V клас
11. Праца ў групах.
Па форме арганізацыі вучэбнай дзейнасці навучэнцаў над стварэннем коміксу – гэта сапраўдная кааператыўная форма навучання, бо дзеці працуюць у невялікіх групах, каб забяспечыць найбольш эфектыўны вынік для сябе і сваіх таварышаў. Дзейнасць навучэнцаў складаецца з наступных этапаў:
а) аб’яднанне ў групы;
б) заданне (інструктаж) групам;
у) калектыўнае выкананне;
г) прадстаўленне вынікаў групавой працы.
Перад пачаткам працы групы над выкананнем творчага задання не лішнім будзе даць вучням кароткую інструкцыю, якая дапаможа ім арганізаваць сваю працу.
Праца ў групе мае асаблівае значэнне, паколькі ў працэсе творчай дзейнасці над стварэннем коміксу вучні:
1) развіваюць навыкі міжасобасных зносін;
2) развіваецца пачуццё пазітыўнай узаемазалежнасці;
3) ствараюцца ўмовы для асобаснага ўзаемадзеяння, што, у сваю чаргу, стымулюе індывідуальную дзейнасць вучня.
Магчыма, найбольш важным момантам пры групавой рабоце з’яўляецца падвядзенне вынікаў. Варта пасля выканання творчага задання правесці конкурс коміксаў – абмеркаваць іх удалыя знаходкі і недахопы. Акрамя таго, аўтары павінны мець магчымасць публічна абараніць свае працы, адказаць на пытанні педагога і аўдыторыі. Аналіз выкананых работ навучэнцамі і дапушчаныя імі памылкі дазволяць настаўніку ўсталяваць глыбіню гістарычных ведаў навучэнцаў. Аднак, які б варыянт падвядзення вынікаў не абраў настаўнік, навучэнцы перад пачаткам працы павінны ведаць, на аснове якіх крытэрыяў будзе ацэньвацца іх праца.
Асноўны паказчык выкананага задання – адпаведнасць сюжэта комікса гістарычным рэаліям, уменне ў невербальнае форме перадаць гістарычную інфармацыю. Гэтым мэтам падпарадкоўваюцца і дадатковыя канкрэтныя творчыя заданні, якія развіваюць уяўленне, фантазію і асацыятыўнае мысленне.
Першыя крокі чалавека сучаснага віда. Сусветная гісторыя, V клас
Пытанні і заданні:
- Запоўніце на працягу ўрока прапанаваны канспект.
- Выпраўце, калі патрэбна, гістарычныя памылкі.
- Назавіце краіны і народы, якія ўвайшлі ў склад дзяржавы Аляксандра.
- Як вы лічыце, якія якасці Аляксандра дапамаглі яму ў час ваеннага паходу?
- Расстаўце падзеі ў правільнай паслядоўнасці, згодна з ходам баявых дзеянняў.
- Працягніце лагічны ланцужок па стварэнні дзяржавы Аляксандра: Афіны – … – … – … – … – … – … – … – … – … – Вавілон
- У чым прычына хуткага распаду дзяржавы Аляксандра?
- Ці згодны вы з тым, што Аляксандра называюць Вялікім? Якога чалавека можна назваць вялікім?
Вобласць прымянення коміксу ў якасці сродку навучання вялікая і прадуктыўная. Комікс не толькі дазваляе зарыентавацца ў якой-небудзь тэме або пытанні, ён здольны абудзіць цікавасць да яго далейшага, больш глыбокага вывучэння. Комікс здольны вырашыць праблему матывацыі, цікавасці да вучобы, без якой не можа быць сапраўднай вучэбнай дзейнасці. Ён захапляе, натхняе, стымулюе творчую актыўнасць, прымушае займацца самаадукацыяй, ператвараючы вучобу ў радасную, асэнсаваную дзейнасць.
Лічу, што комікс з’яўляецца магутным інструментам уздзеяння на дзяцей і, натуральна, можа і павінен выкарыстоўвацца ў сферы адукацыі.
Калі педагогаў бянтэжыць слова “комікс”, і яны не хочуць называць коміксы коміксамі можна скарыстацца тэрмінам “візуальная гісторыя”. Сутнасць справы не зменіцца. Але грэбаваць іх дыдактычным патэнцыялам не варта. Я ўпэўнена, што любы настаўнік, глянуўшы на пытанне шырока, зразумее, што комікс можа быць яму карысны. А пераканаўшы сябе ў гэтым, ён знойдзе масу шляхоў і магчымасцяў выкарыстання яго ў навучальным працэсе і пазакласнай працы.
Коміксы могуць стаць яркім дадаткам, “изюминкой” урока, пяціхвілінкай гумару, якая дазваляе падняць навучальны дух, але не могуць запоўніць сабой увесь урок. Я ўпэўнена, што любы настаўнік зразумее, што комікс можа быць яму карысны, бо знойдзе шмат шляхоў і магчымасцяў выкарыстання яго ў адукацыйным працэсе.
[1] Чернова Н. В., Макарова Н. Н. Наглядные методы обучения и проектные методики на уроке истории // Перспективы науки и образования. 2018. № 6 (36). С. 109.
[2] Давидовская Г.Э. Дидактический потенциал комикса как средства визуализации при обучении истории // Гісторыя і грамадазнаўства. 2017. №12. С.10-11.
[3] Шумель, Т. І. Комікс як сродак медыяадукацыі / Т. І. Шумель // Беларускі гістарычны часопіс». – 2019. – № 5. – С. 45-54.
